HASAR ALAN GAZİANTEP KALESİ’NİN TARİHİ

Depremde ağır hasar alan Gaziantep Kalesi’nin binlerce yıllık tarihi

Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçelerinde meydana gelen iki şiddetli deprem, Türkiye ve Suriye’de binlerce kişinin ölümüne neden oldu.

Sarsıntının ağır etkilediği ilde de yüzlerce yapının tamamen yıkıldığı görülmekte. Bu yapıların enkazının altında kalanlar için arama kurtarma çalışmaları sürerken, asırlık Gaziantep Kalesi de drone’larla görüntüleniyor.

Zira dün tarihi kalenin de surlarının yıkıldığı açıklanmıştı.

Neredeyse harabeye dönen binlerce yıllık kale, depremlerin yarattığı yıkımın boyutlarını da gözler önüne seriyor.

Hasar ağır

Merkez Şahinbey ilçesinde yer alan kalenin doğu, güney ve güneydoğu kısımlarındaki burçlar, depremin etkisiyle yıkılırken, enkaz da yola saçıldı.

Kalenin etrafındaki demir korkuluklar ise çevredeki kaldırımlara dağıldı. Kalenin yanındaki istinat duvarı da çöktü. Bazı burçlarda ise büyük çatlaklar oluştuğu görülüyor.

Daire biçimindeki kalenin çevresi yaklaşık 1200 metre. Duvarları taş bloklardan yapılan tarihi yapının 12 kulesi ve burçları var. Deprem sırasında yapı “Gaziantep Savunması ve Kahramanlık Panoraması Müzesi” olarak kullanılıyordu.

Müzede sergilenen eserler, 1920’deki Antep Kuşatması’nda Fransız kuvvetlerine karşı yapılan direnişi konu alıyor.

Sarsıntılar, kalenin hemen yanında yer alan, 17. yüzyılda inşa edilmiş Şirvani Camisi’nin doğu yüzünün ve kubbesinin de çökmesine neden oldu.

Britanyalı tarihçi ve akademisten Oskar Aanmoen, kalenin depremden önceki ve sonraki halinin yer aldığı bir fotoğrafı Twitter’da paylaşarak üzüntüsünü dile getirdi.

“Gaziantep Kalesi, Türkiye’deki depremde tamamen yıkıma uğradı” diyen akademisyen, şöyle ekledi: Kale Hititler tarafından inşa edilmiş ve daha sonra MS 2. ve 3. yüzyıllarda Roma İmparatorluğu tarafından ana kale haline getirilmişti.

Kalenin kökenleri İlk Çağ Anadolu uygarlıklarından Hititler’e kadar dayanıyor. Tarihi kayıtlara göre bu nokta, Hititler tarafından MÖ 2. binyıla kadar gözetleme kulesi olarak kullanıldı.

Daha sonra Babil, Pers, Yunan, Roma, Bizans, Arap ve Osmanlı imparatorluklarının himayesine girdi.

Kalenin Roma döneminde, MS  2. ve 3. yüzyıllarda daha gelişkin bir yapı haline getirildiği biliniyor. O dönemde kale halini alan yapı, yine gözetleme amacıyla kullanılıyordu.

Zamanla genişletilen yapı bugünkü halini ise 6. yüzyılda Bizans İmparatoru I. Justinianus döneminde aldı. Bu süre zarfında askeri öneme sahip bir alan haline geldi ve hasarlar restorasyon çalışmalarıyla sık sık onarıldı.

Bizanslılar kalenin etrafına savunma amacıyla büyük bir hendek de kazdı. O dönemde yapıya erişimin bir köprüyle sağlandığına inanılıyor.

Eyyübi ve Memlüklülerin süslemelerini bugüne taşıdı

661’de kale Emevilerin eline geçti. 962’de Gaziantep’in Bizanslılar tarafından yeniden ele geçirilmesiyle el değiştirdi. 1067’de ise bu kez Anadolu Selçuklu Devleti’nin eline geçti.

1098’de bölgeyi işgal eden Haçlılar kaleyi ünlü Edessa şehrine bağladı. Edessa, bugünkü Şanlıurfa sınırları içerisinde yer alıyor.

1150’de Anadolu Selçuklu Devleti’ne geri dönen kale karmaşık bir savaş dönemine girdi. Bu süreçte dönüşümlü olarak Selçuklular, Kilikya Ermeni Krallığı ve Zengi Hanedanlığı’na ev sahipliği yaptı.

Eyyübiler ise 1181’de kaleyi ele geçirdiklerinde onu restore edip güçlendirdi. 1218’de Gaziantep tekrar Selçuklular tarafından alındı ve e yine, dönüşümlü olarak İlhanlılar ve Memlükler tarafından ele geçirildi.

Bu karışıklık sırasında kalenin 12 kulesinden birçoğu Eyyübilerin ve Memlüklerin süslemeleriyle doldu.

Osmanlı İmparatorluğu’nun 1516’d ele geçirdiği kale zamanla askeri önemini yitirdi ve daha istikrarlı bir dönem yaşadı.

Evliya Çelebi yazmıştı: “Kudret kayası üzerindeki yuvarlak kale”

Evliya Çelebi, 17. yüzyılda Gaziantep Kalesi için “Kudret kayası üzerindeki yuvarlak bir kaledir” diye yazmıştı.

Gaziantep Müze Müdürlüğü’nden Arkeolog Ahmet Beyazlar, Academia’da yer alan bir makalesinde Evliya Çelebi’nin betimlemelerini şöyle aktarıyor:

Hendeği 40 enli (30 metre) ve 20 arşın (15 metre) derindir. Batıya bakan bir kapısı vardır ama yedi kat demir kapıdır. Kale içinde 40 ev, bir cami, bir hamam, birkaç buğday ambarı vardır.

Evliya Çelebi ayrıca, “Sanki bu kale Halep Kalesi’nin oğludur. Bu şehre Arabistan gelinciği derler” diye yazıyordu.

Dünyanın en eski ve en büyük kalelerinden biri olan Halep Kalesi de zaman içinde restore edilerek güçlendirilmiş, büyük bir Ortaçağ sarayı.

1822’de büyük bir deprem daha gördü

1840’lı yıllarda askeri depo ve zindan olarak kullanıldığı bilinen kale 1822’de şiddetli bir deprem daha gördü. Tahmini büyüklüğü 7.0 olan bu depremde şehirde yine birçok yapı yıkılmıştı.

Kale içinde yapılan kazılar, Geç Osmanlı dönemine ait kaleiçi yapıların da depremde yıkıldığını gösteriyor. Bunların depremden sonra yeniden inşa edilmediği belirtiliyor.

Söz konusu depremde kalenin kule ve burçlarını desteklemek için bu yapıların içlerinin doldurulduğu, tünellerin ise ağızlarının kapatıldığı düşünülüyor.

Yeraltı tünelleri UNESCO listesinde

Kale ayrıca, bir dizi yeraltı tüneline de sahip. Su ve lağım sistemleri için kazılan bu yeraltı tünelleri, UNESCO Dünya Kültür Mirası Geçici Listesi’nde yer alıyor.

Gaziantep Kalesi’nde iki yıl süren ve Ağustos 2022’de tamamlanan arkeolojik kazılarda bir dizi mağara ve metrelerce uzunlukta yeni tünel yolları ortaya çıkarılmıştı.

2020’den beri bu tünellerin çıkış noktalarına ulaşmaya çalışan ekipler, kısa süre içinde bunları ziyaretçilere açmayı planlıyordu. Tünellerde Roma dönemine ait olduğu düşünülen haç sembolleri de bulunmuştu.

Arkeolog Ali Korkmaz, “Araştırma, kazı ve temizlik çalışmaları sırasında toplam uzunluğu yaklaşık 1 kilometre olan tünel ve galerileri gün yüzüne çıkardık” demişti: En kısa zamanda tüm tünelleri ziyarete açmayı planlıyoruz.

Bu tünellerin depremden sonra ne durumda olduğu henüz bilinmiyor.

Alıntı: https://www.indyturk.com/node/608176/ya%C5%9Fam/depremde-a%C4%9F%C4%B1r-hasar-alan-gaziantep-kalesinin-binlerce-y%C4%B1ll%C4%B1k-tarihi